Eşeysiz Üreme ve Partonogenez
Eşeysiz Üreme Nedir? Ana canlının döllenme olmaksızın kendine benzer yeni bireyler oluşturmasıdır. Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmeye dayanır. Bu yüzden eşeysiz üreme sonucu oluşan canlılar birbiriyle ve ata canlıyla aynı kalıtsal özellikleri taşırlar. Canlılar eşeysiz üreme sayesinde gelecek nesillere yararlı özellikleri aktarırken aynı zamanda değişen ortamlara uyumunu zorlaştırır. Eşeysiz üreme; ikiye bölünme, sporla üreme, tomurcuklanma, vejetatif üreme, rejenerasyon ve partenogenez olmak üzere altı farklı çeşitten oluşur.
Partenogenez, yumurta hücresinden döllenme olmaksızın mitoz bölünmelerle yeni birey oluşmasıdır. Arılar, çalı çekirgeleri, su pireleri, bazı kelebekler, karıncalar gibi eklem bacaklılar, bazı kuş, balık türleri, sürüngenler ve kurbağalar partenogenez ile üreyebilir.
Normal şartlarda dişi birey mayoz bölünme ile döllenebilecek veya gelişebilecek yumurtalar oluştururlar.Dişlerin aksine erkek bireyler mitoz bölünme ile sperm oluştururlar. Döllenme sonucu oluşan tüm bireyler dişidir. Arılarda, oluşan bireyler bal özü ile beslenirse kraliçe arı, polen ile beslenirse işçi arı olur. Oluşan yumurtaların bazıları döllenmek yerine mitozla gelişir. Gelişen bireylerin hepsi erkektir ve “n” kromozomlu olur
Partenogenez sonucu oluşan bireyin diploit olma şansı da vardır. Kamçı kuyruklu kertenkelelerin bazı türlerinde bu tip partenogenez görülür. Bu canlılarda mayoz-II sonucu oluşan hücrelerden iki tanesinin çekirdeği kaynaşır. Bu şekilde oluşan diploid hücre bir sperm ile döllenmeden gelişir ve yeni bireyi oluşturur. Bu çeşit partenogenez sadece kamçı kuyruklu kertenkelede değil komodo ejderleri ve köpekbalıklarının yakın bir akrabası olan Küçükdişli Testere Balık türünde de gözlemlemiştir. Londra’da iki ayrı hayvanat bahçesinde yaşayan Flora ve Sungai adlı iki Komodo ejderi partenogenez ile başarılı bir şekilde yavrular dünyaya getirmiştir
Normalde döllenme ile üreyen bu canlılar neden partenogenez ile ürüyebiliyor? Her canlı neslini devam ettirmek ister ve bunun için çabalar. Zor şartlar altında veya uyarıcı ile canlılar erkek birey olmaksızın partenogenez ile üremek zorunda kalabiliyorlar. Bunu yapmak için canlılar yumurtalarını sahte dölleme yaparak geliştirir. Sahte döllenme, çevreden uyarıcılar ile yapılabilir. Bunun sebebi ise bazı canlıların dişi türlerinin yumurtanın kendi kendini geliştirebilecek kadar genetik materyale sahip olarak üretilmesidir. Böylece canlı dünyaya sağlıklı bireyler meydana getirir.
KAYNAKLAR
- https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=uI4jJWUyamjmnAyjsGtgNKnY?dergiKodu=4&cilt=40&sayi=554&sayfa=17&yaziid=22726
- https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=32213
- https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/makifcam/66944/%C3%9Creme%20Biyolojisi.pdf
- Resim 1: https://ogmmateryal.eba.gov.tr/panel/upload/etkilesimli/kitap/fenlisesibiyoloji/10/unite1/index.html#p=19
- Resim 2: https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=uI4jJWUyamjmnAyjsGtgNKnY?dergiKodu=4&cilt=40&sayi=554&sayfa=17&yaziid=22726
- Resim 3: https://static.independent.co.uk/2021/02/11/13/newFile-1.jpg?width=1200&auto=webp&quality=75
