Evrenin bilinen en büyük ikinci kara deliği: TON-618

TON-618 bilinen en büyük süper kütleli kara deliklerden biri olarak kabul edilen devasa bir kara deliktir. Dünyadan yaklaşık olarak 10.4 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunan bu kara delik, Güneşten 66 milyar kat daha ağırdır ve çapı Güneşin çapının 300.000 katı kadardır. Kara delikler direkt olarak gözlemlenebilen türden cisimler değildirler, kara deliklerin varlığı yalnızca etraflarındaki gök cisimlerine bıraktıkları etkilere bakarak tespit edilebilir. Bu devasa kara deliğin varlığı, TON 618’in ana galaksisindeki gaz ve tozun, bir kara deliğin çevresindeki dönen disk şeklindeki bir yapı olan bir akresyon diskinde yoğunlaşması sonucu yayılan ışıma miktarından çıkarılmıştır. Bu ışımalar ise kara deliğin kütle çekiminden dolayısıyla da büyüklüğünden ipuçları verir. Adını Taormina-ON-618 adlı bir gökyüzü kataloğundan alan TON-618,1957 yılında Ohio State Üniversitesinde Thomas Matthews tarafından keşfedilmiştir.  Çok parlak bir nesne olduğundan dolayı ilk keşfedildiğinde onun bir kara delik değil, bizden çok da uzak olmayan bir yıldız olduğu düşünülmüştür; çünkü o zamanlar kuasarların varlığı bilinmemektedir. Galaksi merkezlerinde bulunan yoğun ve sıkışmış yapılara kuasar denir. Kuasarlar, özünde kara delikler gibidir. Kuasarların ne olduğunu anlamamız için önce kara deliklerin ne olduğunu anlamalıyız. Kara delikler siyah ve karanlık olduklarından dolayı “delik” diye anılırlar ancak kara delikler birer delik değildirler. Kendi kütlelerine göre küçük bir hacimsel alanda aşırı derecede kendi içlerine çöktükleri için muazzam bir kütle çekim etkisine sahip olan yapılardır. Bu kütle çekim etkisinden dolayı ışık bile onlardan kaçamaz. Kısaca ortada bir delik değil, aşırı yoğun maddelerden oluşan güçlü kütle çekim etkisine sahip cisimler vardır. Kuasarlar ise TON-618 gibi süper kütleli kara deliklerin etrafında dönen maddelerin oluşturduğu aşırı parlak ışınıma sahip kompleks yapılardır. Kuasarlara kompleks denmesinin sebebi ise tek başlarına bulunmamalarıdır, genelde bir galaksiye bağlıdırlar ve hatta o galaksinin merkezinde yer alırlar.  Bir kuasar milyonlarca hatta milyarlarca ışık yılı uzaklıkta olmasına rağmen yaptığı ışımalar yüzünden sanki çok yakınmış gibi gözükebilir.  TON-618 üstünde yapılan araştırmalar da bu yapının tek başına olmadığını, kompleks bir yapı olduğunu, yani bir galaksi ile beraber, galaksinin merkezinde bulunduğunu göstermiştir.

Bizden yaklaşık 2,5 milyar ışık yılı uzaklıkta olan 3C 273 kuasarı

TON 618’İN ÖZELLİKLERİ:

TON-618 Av köpekleri takımyıldızının ve Berenices takımyıldızının sınırına yakın bir yerde bulunur. Güneşten 66 milyar kat büyük bir kütleye sahiptir ve bu kütlesi de onu şimdiye kadar keşfedilmiş en büyük ikinci kütleli kara delik yapmaktadır. Sayılar büyüdükçe herkesin kafasında farklı bir büyüklük algısı oluştuğundan bu büyüklüğü bir örnekle açıklamak isterim. Güneş’i ve Güneş Sistemi’ni (Oort bulutu dahil) bir top gibi birleştirip bu kara deliğe fırlatırsak, kara deliğin temel belirleyici unsurlarında dikkate değer hiçbir değişim yaşanmazdı. Yani kara delik bu devasa kütleyi sanki bir hiçmiş gibi anında yutardı. Ton-618’in parlaklığı ise Güneş’in parlaklığının 140 trilyon katı kadardır. Bu parlaklıkta onu evrendeki en parlak gök cisimlerinden biri yapmaktadır.

Peki ya TON-618, Dünya’yı etkiler mi?

Kütle çekim kuvveti sınırlı olan bir kuvvet olmadığından dolayı evrendeki tüm maddeler birbirini belli oranlarda etkilemektedir. Ancak aradaki mesafe arttıkça kütle çekim kuvveti azalacağından bu kara delik bizi etkileyemeyecek kadar uzaktadır. Elbette bize bir etkisi var ancak aradaki mesafe 10,4 milyar ışık yılı olduğundan dolayı bu cismin bir insan üzerindeki etkisi, kişinin vücudundaki tek bir atomun kişiye olan etkisinden bile daha küçüktür.

TON-618 NASIL OLUŞTU?

Dev kütleli yıldızlar ömürlerinin sonuna geldiklerinde yakacak yakıtları kalmadığından büyük bir patlama ile yok olurlar. Bu patlama sonucunda etrafa belli miktarda madde saçılır, saçılan bu maddeye ise “nebula” denir. Ancak patlama sonucu etrafa saçılan maddelerin sadece bir kısmı ile nebula meydana geliyorsa geri kalan kısmına ne olmaktadır? İşte geriye kalan madde de yüksek kütle çekimi etkisiyle kendi içine sıkışıp kara delikleri oluşturur. Kara delikler bildiğimiz kadarıyla sadece bu şekilde meydana gelebilirler ve TON-618 gibi gerçekten devasa bir kara deliğin meydana gelmesi için bu kara delikten çok daha büyük bir yıldızın patlayıp kara deliğe dönüşmesi gerekir ancak bu durum bilimsel olarak imkânsızdır çünkü o büyüklükte bir yıldız var olamaz. Çünkü yıldızlar belli bir hacme eriştikten sonra bütünlüğünü koruyabilmeleri için normalden daha fazla yakıta ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden yıldız hacimsel olarak büyüdükçe yakıtını hızla tüketecek ve ömrü hızla azalacaktır. Bu da TON-618 gibi bir kara deliği oluşturabilecek kadar maddenin daha bir araya gelemeden dağılması ve daha küçük bir kara delik olarak kalması anlamına gelir. Peki bu durumda TON-618 nasıl oldu da meydana geldi?

İşte bu noktada farklı açıklamalar mevcuttur:

   1-KARA DELİK BİRLEŞMESİ HİPOTEZİ:

Bu büyüklükteki bir kara deliğin oluşması için, Evren’in erken zamanlarında, bu tip kara deliklerden daha küçük kara delikler, milyonlarca yıllık süreçte bir araya gelerek daha büyük bir kara deliğe dönüşmüş olabilirler. İşte TON-618 de böyle bir kara delik olabilir. Ve muhtemelen bu tip kara deliklerden henüz keşfetmediklerimiz de bulunmaktadır.

   2-HİDROJEN KÜMESİ HİPOTEZİ:

TON-618’in devasalığını açıklayan bir diğer hipoteze göre, Evren’in ilkel zamanlarındaki yoğun hidrojen kümelerinden biri, bir müddet sonra hızla kendi içine çöküp devasa bir kara delik meydana getirmiştir. (Burada bahsedilen kümeler, günümüzdeki bazı galaksilerden bile daha büyüktür)

Bunlar gibi birkaç tane daha hipotez ortaya atılmıştır ancak herhangi birisinin doğruluğunu kanıtlamak için çok daha fazla veriye ihtiyacımız vardır.

Kaynakça:  https://barisozcan.com    https://www.wikipedia.org