Kimyasal Tepkimeler

KİMYASAL TEPKİMELER

Kimyasal tepkime; maddelerin kimyasal değişime uğrayarak yeni maddeler oluşturmasıdır. Kimyasal tepkimelerde maddelerin kimlikleri değişir ve toplam kütle korunur. Günlük hayatımızın her alanında olan kimyasal tepkimeler beş ana başlığa ayrılır.

Sentez (Oluşum) Tepkimeleri: İki ya da daha fazla reaktifin tek bir madde oluşturduğu tepkimelerdir. Günlük hayatta en çok karşılaştığımız sorunlardan biri olan hava kirliliği, havada azot dioksit oluşumuyla gerçekleşir. Bu gaz, özellikle araba egzozlarından çıkan azot monoksit ve havadaki oksijen ile oluşur.

• NO(g) + 1/2 O₂ (g) → NO₂(g)            
• N₂(g) + 3H₂(g) → 2NH₃(g)

Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri: Herhangi bir bileşiğin ısı, ışık ya da elektrik (elektroliz) yardımıyla bileşenlerine ayrılmasıdır. Otomobillerde bir kaza durumunda açılan hava yastıkları bu tepkime türüne örnektir. Yastıkların içinde sodyum azotür adlı bileşik bulunur. Çarpma anında bu bileşiğe elektrik gönderilir ve bileşiğin azot gazı ve sodyum metaline ayrışmasını sağlar.

• 2NaN₃(k) → 2Na(k) + 3N₂(g)
• H₂O(s) → H₂(g) + 1/2 O₂(g)

Yanma Tepkimeleri: Herhangi bir maddenin havadaki oksijenle birleşerek tepkime vermesidir. Bu olayın gerçekleşmesi için ortamda yanıcı madde, yakıcı madde (oksijen) ve tutuşma sıcaklığı gerekir. Yanma tepkimeleri hızlı ve yavaş yanma olmak üzere ikiye ayrılır. Hızlı yanmaya örnek olarak mumun veya kâğıdın yanması verilebilir. Yavaş yanmaya ise demirin paslanması örneği verilebilir. 

• 2Fe(k) + 3/2 O₂(g) → Fe₂O₃(k) (Demirin paslanması)

Günlük yaşamda kullandığımız doğal gazın yapısında metan gazı bulunur. Bu gazın yanması sonucu açığa çıkan ısı, evlerde ve sanayide çeşitli amaçlarla kullanılır.

• CH₄(g) + 2O₂(g) → CO₂(g) + 2H₂O(s) + ısı

Asit-Baz Tepkimeleri: Sulu çözeltide hidrojen iyonu veren maddeler asit, hidroksit iyonu verenlere baz denir. Bir asit ile bazın tepkimesidir. Eğer tepkime sonucu tuz yanında su oluşuyorsa veya tepkime sulu ortamda gerçekleşiyorsa buna ”nötrleşme tepkimesi” denir.

Temizlik yaparken daha iyi temizlemek için çamaşır suyu ve tuz ruhunu karıştırmak gibi hatalara düşmeliyiz. Bu iki maddenin sonucunda zehirli olan klor gazı ortaya çıkar. Bu da çamaşır suyu zehirlenmesi denen olaya neden olur.

• NaClO + 2HCl → NaCl + Cl₂ + H₂O
• HCl(suda) + NaOH(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)

Çözünme-Çökelme Tepkimeleri: İki çözeltinin karışmasıyla suda çözünmeyen(veya az çözünen) katı bir maddenin oluşmasıdır. Bu tepkimelerde net iyon denklemi tepkime sonucunda oluşan katı maddenin iyonları üzerinden yazılır.
2KI(suda) + Pb(NO₃)₂(suda) → PbI₂(k) + 2KNO₃(suda)

Sert su içerisinde çözünmüş olarak bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonlar zamanla evimizdeki eşyaların üzerini kireçle kaplar. Bunu engellemek için en yaygın kullanılan madde sodyum karbonattır. Sodyum karbonat suda çözündüğünde meydana getirdiği karbonat iyonu ile suda bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonları tepkimeye girer. Bu da kireç oluşmasını engeller. Ayrıca mağaralarda oluşan sarkıt ve dikitlerin; Denizli’de bulunan travertenlerin oluşumu da çözünme-çökelme ile olmuştur.

• Ca²⁺ + 2HCO₃ ^– → CaCO_3(k) + H₂O + CO₂  (sarkıt ve dikitlerin oluşumu)
• Mg²⁺(suda) + CO3^2-(suda) → MgCO₃(k) 
• Ca²⁺(suda) + CO3^2-(suda) → CaCO₃(k)

KAYNAKÇA:
https://ogmmateryal.eba.gov.tr/panel/upload/pdf/nvbjqkcmbhx.pdf
https://avesis.yildiz.edu.tr/resume/downloadfile/ndemir?key=85d6b76c-af3d-4629-a98d-5886ed1721b3&announcementId=238b0285-ec48-4833-8579-84f83ec60729
https://kagithaneataturkort.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/13/741467/dosyalar/2019_12/30105621_4.3_Unite_MADDE_VE_ENDUSTRY_KYMYASAL_TEPKYMELER.pdf